„Skrzydlaci” – 90 lat projektowania i budowania szybowców w Bielsku- Białej.

Wystawa na lotnisku Aeroklubu w Bielsku-Białej oraz kampania edukacyjna. 

Skrzydklaci na lotnisku

„Skrzydlaci” to wyjątkowy projekt artystyczno-historyczny, który powstał z głębokiej potrzeby ocalenia od zapomnienia niezwykle istotnego, a często niedocenianego rozdziału w dziejach Bielska-Białej i polskiego szybownictwa. Wystawa oddała hołd ludziom, którzy przez dziewięć dekad z pasją, odwagą i wizją kształtowali rozwój lotnictwa szybowcowego – wynalazcom, konstruktorom, inżynierom i pilotom, których praca nie tylko umożliwiała wznoszenie się w przestworza, ale także budowała fundamenty kultury technicznej, edukacji lotniczej i lokalnej tożsamości.

Skrzydlaci w hangarze

Projekt miał charakter multimedialny i artystyczny, łącząc wielkoformatowe tkaniny z archiwalnymi fotografiami, dokumentami i wspomnieniami, tworząc przestrzeń, która nie tylko opowiadała historię, ale także ją przeżywała – emocjonalnie, wizualnie i symbolicznie. 

Zlokalizowana na terenie lotniska Aeroklubu Bielsko-Bialskiego, wystawa wpisywała się  w naturalny krajobraz Beskidów, który przez dekady był świadkiem narodzin i rozwoju polskiego szybownictwa. To właśnie tutaj powstawały pierwsze konstrukcje, odbywały się pionierskie loty, szkolono kolejne pokolenia pilotów, a lokalna społeczność żyła rytmem lotniczych wydarzeń, zawodów i codziennej pracy aeroklubu.  

„Skrzydlaci” to nie tylko próba rekonstrukcji tej historii, ale także jej reinterpretacja – pokazanie, że szybownictwo to nie tylko technika i sport, ale również sztuka, filozofia przestrzeni, metafora wolności i marzeń. 

Celem projektu było przywrócenie pamięci o ludziach, którzy przez lata pozostawali w cieniu wielkich narracji, a których wkład w rozwój regionu i kraju był nieoceniony. Wystawa miała inspirować, edukować i integrować . To zaproszenie do refleksji nad tym, jak lokalne historie splatają się z historią kraju, jak technologia może współistnieć ze sztuką, i jak przeszłość może stać się źródłem siły dla przyszłości.  „Skrzydlaci” to także wyraz szacunku dla tych, którzy odważyli się wznieść ponad horyzont – dosłownie i symbolicznie – i pozostawili po sobie dziedzictwo, które zasługuje na pamięć, uznanie i kontynuację. 

Album wirtualny

"Skrzydlaci" - czołowe postacie historii szybownictwa w Bielsku-Białej.


Związki Podbeskidzia i Śląska Cieszyńskiego z szybownictwem sięgają początków lat 30-tych XX wieku. To właśnie w paśmie Beskidów zostały wytyczone nowe miejsca do uprawiania szybownictwa. W tym okresie członkowie Związku Awiatycznego Politechniki Lwowskiej, uczestnicy wyprawy mającej na celu poszukiwanie miejsc do uprawiania szybownictwa, pozytywnie zaopiniowali górę Żar, jako idealne miejsce do startów z lin gumowych i lotów żaglowych.

W roku 1933, za sprawą inż. Tadeusza Chlipalskiego, na górze Chełm pojawił się inż. Wacław Czerwiński ze Lwowa, który wykonał pomiary oraz dokumentację zdjęciową miejsca, pozwalającą na rozpoczęcie procedury rejestracji szybowiska. Efektem tych starań było jego zarejestrowanie przez Departament Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji. Oficjalne otwarcie Szkoły Szybownictwa Aeroklubu Śląskiego w Goleszowie, miało miejsce 15 lipca 1934 roku.

To właśnie dzięki rozwojowi sportu szybowcowego do którego potrzebne było zaplecze remontowe , możemy się dopatrywać początku produkcji szybowców na Podbeskidziu. Prekursorem tych działań był inż. Tadeusz Chlipalski, który w warsztatach Bielskiej Szkoły Przemysłowej, przy udziale członków Koła Szybowcowego tej uczelni, rozpoczął budowę szybowca CWJ bis SKAUT konstrukcji inż. Wacława Czerwińskiego i inż, Władysława Jaworskiego. Dzięki staraniom inż. Tadeusza Chlipalskiego, w roku 1935 zostały powołane do życia Śląskie Warsztaty Szybowcowe. Zlokalizowane przy ulicy Górskiej 15 w Bielsku ( obecnie ul. Michałowicza ).

Warsztaty zajmowały się budową i remontami szybowców oraz produkcją wózków do transportu szybowców.

Niewątpliwie, ważnym wydarzeniem mającym wpływ na dalszy rozwój lotnictwa w regionie, była budowa lotniska i otwarcie w 1936 roku Szkoły Pilotów LOPP w Aleksandrowicach.

Krokiem milowym, który przyczynił się do uznania naszego miasta, jako głównego ośrodka powojennego przemysłu szybowcowego, była decyzja o powołaniu do życia 25 stycznia 1946 roku przez Ministra Komunikacji, Instytutu Szybownictwa. W roku 1948 Dyrektorem Instytutu Szybownictwa został inż. Władysław Nowakowski, który kierował zakładem blisko 30 lat do roku 1977 .

5 października 1948 roku Instytut Szybownictwa został przemianowany na Szybowcowy Zakład Doświadczalny. Dzięki odbudowie szkolnictwa lotniczego w Polsce, do SZD zaczęli napływać nowi pracownicy, inżynierowie oraz technicy, którzy ukończyli naukę już w okresie powojennym.

W roku 1948, z inicjatywy SZD, powołano w Bielsku Technikum mechaniczno - lotnicze, które było kuźnią kadr dla rozwijającego się przedsiębiorstwa.

W roku 1963, w wyniku zlikwidowania dyrekcji Zakładów Sprzętu Lotnictwa Sportowego w Warszawie, SZD rozpoczęło dalszą działalność pod nazwą „Zakłady Szybowcowe Delta – Bielsko” . Po wielu latach zmian organizacyjnych w 1975 r. nastąpiło połączenie wszystkich oddziałów działających w strukturach SZD, co doprowadziło do powołano „Przedsiębiorstwa Doświadczalno - Produkcyjnego Szybownictwa PZL-Bielsko”

W roku 1999 PDPSz PZL-Bielsko zakończyło swoją działalność. Upadłość zakładów zamknęła, niestety, piękną kartę polskiego przemysłu szybowcowego.

W okresie swojej działalności, zakłady wyprodukowały ponad 5 000 szybowców, wyznaczając przez wiele lat standardy w budowie szybowców.

Na szybowcach za znaczkiem SZD polscy szybownicy zdobyli niezliczoną ilość medali Mistrzostw Świata, Mistrzostw Europy oraz pobili wiele rekordów szybowcowych.

Nie było by tego sukcesu gdyby nie ludzie związani z SZD. Nie sposób wymienić w tak krótkim opisie wszystkich „Skrzydlatych”, których wkład pracy przyczynił się do tak gwałtownego rozwoju lotnictwa sportowego, szybownictwa i przemysłu szybowcowego w naszym regionie.

Projekt „Skrzydlaci” jest próbą przypomnienia o tym, że za wszystkimi sukcesami polskiego szybownictwa stoją ludzie.

To konstruktorzy, technicy, piloci i pracownicy zakładów stworzyli legendę szybowców ze znaczkiem SZD.

Mam nadzieję, że praca rozpoczęta przez fundację Ludzie-Innowacje-Design, której celem jest przybliżenie „ Skrzydlatych” szerokiemu gronu odbiorców, przyniesie efekt w postaci ugruntowaniu wiedzy na temat ich dorobku.

Opracował : Ireneusz Żołnierczyk

Z wykształcenia technik budowy płatowców, były szybownik, pasjonat lotnictwa, lotniczy bibliofil. W swoim lotniczym księgozbiorze posiada obecnie blisko 4 tys książek, czasopism oraz dokumentów i dokumentacji technicznych sprzętu latającego