W mieście nadzieja?

Jeszcze do niedawna wielu badaczy społecznych powtarzało, że w 2050 roku nawet 75% populacji ludzi na ziemi będzie mieszkać w miastach. Pojawienie się pandemii sprawiło, że część ludzi zaczęła weryfikować swoje poglądy dotyczące miasta jako najlepszej przestrzeni do życia, ale nadal uchodzi ona za atrakcyjniejszą pod względem dostępu do pracy, kultury, edukacji, czy opieki zdrowotnej. Ruchy migracyjne w kierunku miasta niewątpliwie będą miały nadal miejsce i koniecznością staje się przygotowanie przestrzeni miast i miejskich systemów do ciągłych zmian i oczekiwań mieszkańców.

Jednym z narzędzi umożliwiających lepsze radzenie sobie ze zmianami jest projektowanie (design), a w szczególności design systemowy i społeczny, żywo reagujący na społeczne wyzwania. W XXI wieku design nabrał specyficznego charakteru, jego nadrzędną cechą stało się wykorzystywanie zestawu interdyscyplinarnych w swoim charakterze metod i narzędzi. Dzięki ich zastosowaniu łatwiejsze staje się odpowiadanie na ludzkie potrzeby w sposób najbardziej do nich adekwatny.

Takie podejście coraz częściej przyświeca działaniom w przestrzeniach miast, podejmowanym przez miejskich aktywistów, projektantów, przedstawicieli sektora kreatywnego, czy samych włodarzy. Jednym z przykładów procesu, w którym koniecznością było szybkie zareagowanie na duży społeczny problem i w którym wykorzystano podejście projektowe, może być proces przeprowadzony kilka lat temu w Cieszynie. W mieście trwała budowa zintegrowanego węzła przesiadkowego i dworca autobusowego. Spowodowało to duże utrudnienia dla podróżnych korzystających z tymczasowych przystanków, które ulokowano na wąskiej ulicy i w bliskości bloków mieszkalnych. Wiązało się też z dużym natężeniem ruchu, hałasu, spalin, przeciwko czemu protestowali mieszkańcy. W efekcie pomiędzy decydentami zarządzającymi miastem, którzy taką lokalizację wybrali, a mieszkańcami wybuchł konflikt. By go zażegnać, postanowiono zmienić tymczasowego węzła autobusowego i przenieść go na parking znajdujący się w pobliżu Zamku Cieszyn. Zamek Cieszyn to regionalne centrum designu, którego zadaniem jest promowanie designu i metod projektowych w tworzeniu lepszej jakości produktów i usług. By nie powtórzyć popełnionych wcześniej błędów i zapewnić mieszkańcom komfort podróżowania, postanowiono, by użyć do tego metod projektowych i przekształcić problem w projektowe wyzwanie.

Pomógł w tym realizowany w tym czasie projekt „Human Cities. Challenging the City Scale 2014-2018”, którego założeniem było prowadzenie we współpracy z projektantami eksperymentalnych działań w miejskich przestrzeniach.

Podstawową zasadą przyjętej metody pracy była obserwacja i podążanie za potrzebami ludzi. Reagowanie na faktyczne oczekiwania zwiększa szanse na budowanie „ludzkiego” miasta, w którym głos mieszkańców, ich partycypacja, ma znaczenie. W proces organizacji tymczasowego dworca autobusowego zaangażowali się przedstawiciele zespołu Human Cities z Zamku Cieszyn oraz projektanci. Zaproszono także przedstawicieli uczelni wyższej (Akademii WSB), której studenci przeprowadzili badania ankietowe dotyczące zapotrzebowania na transport lokalny. Wartością było podjęcie współpracy z dużą grupą interesariuszy: przedstawicielami samorządu, firm transportowych, pasażerów w różnym wieku i różnych zawodów, małego lokalnego biznesu itp. Z tymi osobami prowadzono wywiady, diagnozowano ich potrzeby i rolę, jaką odgrywają w szeroko rozumianym systemie komunikacji lokalnej.

Główne wyzwanie projektowe zostało określone jako pomoc podróżnym w odnalezieniu się w sytuacji chaosu, braku informacji oraz komfortu, wynikających ze zmiany lokalizacji przystanków. Przyjęto, że w systemie równie ważni są przewoźnicy, jak i sprzedawcy przekąsek, a poczucie komfortu wywołuje zarówno możliwość szybkiego kupienia biletu, jak i poczytania książki w oczekiwaniu na przyjazd autobusu.

 

Pierwszym ważnym elementem procesu stało się zaprojektowanie komunikacji wizualnej dla tymczasowego dworca. Powstał nowy projekt graficzny rozkładu jazdy oraz system tymczasowej informacji miejskiej, uwzględniający dojście do dworca, zarówno mieszkańców z różnych dzielnic, osób przyjeżdżających z całego powiatu, jak i podróżnych z pobliskich Czech. Kolejnym krokiem było zatroszczenie się o otoczenie przystanków. Powstały proste meble, wykonane z materiałów z odzysku i pozwalające na odpoczynek zarówno seniorom, jak grupom szkolnym. Oprócz kwiatów, na przystankach pojawiły się książki, a same wiaty przystankowe oklejono grafikami, które prezentowały ważne dla miasta postaci osób. Chodziło o uczynienie miejsce bardziej "ludzkim", takim, które „mówi” coś o mieście, buduje też jego wizerunek, i w którym mieszkańcy oraz podróżni czują się dobrze. Podejście projektowe, wysiłek związany z pochyleniem się nad potrzebami ludzi, proste i niewiele kosztujące rozwiązania skutecznie poprawiły doświadczenie korzystania z przystanku. Dowodem, że się udało był fakt, że pomiędzy przystankami podróżni rozłożyli nawet namiot, w którym nocowali, uznając miejsce za przyjemne i przyjazne. 

Dzięki szerokiemu współdziałaniu i dojrzeniu ludzkich potrzeb, problem został zamieniony w szansę dla miasta na poprawę jakości oferowanych usług. Zdobyte w przedstawionym procesie wiedza i doświadczenie nie przepadły. Miały kontynuację w późniejszym projekcie stałego dworca i stałego systemu informacji miejskiej dla turystów i mieszkańców.

Lubomira Trojan
– antropolożka kultury, od kilkunastu lat związana z regionalnym centrum designu Zamek Cieszyn. Specjalizuje się w projektowaniu usług i projektowaniu społecznym, a także w procesach mających na celu łączenie metod projektowych z tradycją. Koordynatorka procesów projektowania usług dla firm i instytucji, prowadzi warsztaty i zajęcia z zakresu projektowania usług i projektowania włączającego, jest pracownikiem dydaktycznym Akademii WSB. Autorka ekspertyz, dokumentów strategicznych, opracowań, artykułów popularnych oraz naukowych poświęconych m.in. zarządzaniu designem, projektowaniu usług, dziedzictwu kulturowemu. Jest ekspertką Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości w obszarze „Wzornictwo przemysłowe” i członkinią Śląskiej Rady Innowacji.