Projekt 11.11. - projektowanie wspólne dla rewitalizacji ul.11 Listopada w Bielsku-Białej

Projektowanie wspólne

Projekt 11.11. – to eksperyment projektowy polegający na zastosowaniu metodyki projektowania do współpracy społeczności lokalnej przy formułowaniu i realizacji wspólnego celu. Celem tym było znalezienie rozwiązań na ożywienie (rewitalizację) ulicy 11. Listopada w Bielsku-Białej, ważnej dla miasta osi historycznej i funkcjonalnej. Do współpracy zaproszono osoby zainteresowane tematem: mieszkańców, właścicieli nieruchomości, władze miasta, przedsiębiorców, organizacje samorządowe i aktywistów społecznych. Oraz projektantów z partnerskich uczelni: Wydziału Projektowego ASP w Katowicach i Wydziału Form Przemysłowych ASP w Krakowie. 

Metoda
Przy wyborze jednej z wielu metod projektowych kierowano się przesłanką by była prosta i powszechnie znana. Stąd wybór pięciu kroków design thinking: EMPHATIZE – DEFINE – IDEATE – PROTOTYPE – TEST. Przy czym wprowadzono modyfikację stosowaną wcześniej w pracy z młodzieżą, polegającą na uproszczeniu do trzech kroków: ODCZUJ – WYMYŚL – ZRÓB. Tak więc komunikat skierowany do społeczności lokalnej poprzez akcję promocyjną i wspólne spotkania, przybrał ostatecznie formę zaproszenia do zdefiniowania problemów i pomysłów na ich rozwiązanie, a następnie do wspólnego wybrania i przetestowania najlepszych koncepcji.

1. ZDEFINIUJMY PROBLEMY
2. WYMYŚLMY ROZWIĄZANIA
3. ZRÓBMY TO

Zadaniem zespołu eksperckiego była bieżąca analiza i informacja zwrotna. Akcja zbierania problemów i pomysłów trwała wiosną i latem 2022 roku.

Etap 1 - definiowanie problemów.
Zebrane opisy problemów były podobne i można je sprowadzić do pięciopunktowej listy uszeregowanej według stopnia powtarzalności wyrażonego w procentach.

1. Martwa ulica - (52%) 
   - brak życia, nic się nie dzieje, nie ma po co przyjść, wieczorem pozamykane
2. Lokale - (23%)
   - pustostany, stare sklepy, brak interesujących miejsc
3. Socjalne - (19%)
   - margines społeczny, brak integracji,
4. Wygląd - (14%)
   - slumsowe obrazy, kiczowate reklamy, zaniedbane kamienice, mało
   
5.  Infrastruktura - (9%)
   - za mało zieleni, nie ma gdzie usiąść, zniszczone elewacje,
   nierówny bruk
   

Analizując listę problemów szukano związków i zależności. Można stwierdzić, że określenie „martwa ulica” oznacza sumę pozostałych. Puste lokale, problemy socjalne, zaniedbany wygląd i niewystarczająca infrastruktura składają się na ogólne wrażenie „braku życia”. Dlatego zaproponowano by jako grupy główne,

Etap 2 - wymyślanie rozwiązań
Wszystkie napływające pomysły zapisano na stronie internetowej (www.arting.flid.pl). Po selekcji i koniecznych skrótach, utworzono listę wymyślonych rozwiązań podzieloną na cztery grupy problemów (lokale, socjalne, wygląd, infrastruktura) i uszeregowaną według stopnia powtarzalności wyrażonego w procentach.

Lokale - pomysły:

1. Czynsze - (18%) - program obniżenia czynszów dla preferowanych działań takich jak na przykład: atrakcyjne społecznie biznesy, ogródki miejskie, restauracje, kawiarnie, galerie sztuki, rękodzieła, pracownie rzemieślnicze, stowarzyszenia artystyczne aktywne społeczne.
2. Lokale dla młodych - (19%) - coworking, wystawy, lokale do wynajęcia, salony gier
3. Sklepy artystyczne - (19%) - antykwariaty, księgarnie, rękodzieło regionalne
4. Sztuka (9%) - mural, instalacje artystyczne, wystawy, warsztaty
5. Sklepy inne - (9%) - lokalne nie sieciowe, ciekawe,
   starocia, pamiątki
6. Gastronomia - (8%) - więcej lokali, otwarte wieczorami, kuchnie
   świata, bary, kawiarnie
7. Muzyka - (6%) - na żywo, grajkowie, karaoke, miejsce na jazz, wypożyczalnia instrumentów
8. Przestrzeń dla rzemiosła - (6%)
9. Przestrzeń dla artystów - (4%)
10. Muzea - (2%)

Socjalne - pomysły:

1. Dom kultury w Białej - (8%) - aktywizacja dzieci i młodzieży, seniorzy, świetlice, sale zabaw dla dzieci i dorosłych
2. Integracja społeczna – (6%) – wzajemna komunikacja między włodarzami i mieszkańcami
3. Kino plenerowe – (6%)
4. Wymiana rzeczy – (4%) - kiermasze
5. Imprezy cykliczne – (4%) - święta ulicy, turyści, stare samochody, historia
6. Gentryfikacja – (2%) - zapobiegać zmianom struktury społecznej

Wygląd - pomysły:

1. Aranżacja historyczna ulicy (9%) - szyldy, wygląd, miejski skansen
2. Sztuka – (9%) - mural, instalacje artystyczne, wystawy, warsztaty
3. Zadaszenie ulicy – (6%0 - częściowe, tymczasowe, parasole
4. Remonty kamienic – (6%) - rewitalizacja
5. Ekologia – (5%) - zielona ściana, drzewa sadzone, panele, ładowarki, otwarta zielona przestrzeń dla dzieci i pracy zdalnej, ulica roślin i dobrej energii.
6. Drewniane ławki – (5%)
7. Fontanny – (5%)

Infrastruktura - pomysły:

1. Zieleń sadzona – (16%) - nie donice, duże drzewa, wyspy zieleni, cień, szpaler drzew
2. Rzeka – (4%) - dostęp, plaża miejska
3. Komunikacja miejska i aplikacja lepsza – (3%)

Analizując wymyślone koncepcje rozwiązań trzeba uznać potencjał zbiorowości. Tworzy się zaskakująco zgodny obraz pięknego i dobrego do życia miejsca. Potrzeba jednak dalszej pracy by wymodelować możliwe warianty i etapy realizacyjne. Wydaje się to jednak możliwe, biorąc pod uwagę dające się zauważyć pozytywne nastawienie osób, instytucji i władz lokalnych.

Etap 3 – zróbmy to… / prototypowanie
Przed finalną realizacją projektu wzorniczego, należy przetestować jego działanie konstruując prototyp. Wydaje się, że ta zasada może sprawdzić się także na żywych projektach społecznych. Wspólne definiowanie problemów i wymyślanie rozwiązań, mogłoby skutkować wspólną zgodą na przetestowanie wspólnie wybranych koncepcji. Na przykład nowe prototypy szyldów uwzględniających
tradycję historyczną, mogliby wykonać młodzi projektanci uczelni artystycznych. Nowy rodzaj usługi czy pomysł na sklep można przetestować przez krótki czas ograniczając ryzyko kosztowe.

Obszary prototypowania mogą pokrywać się ze sformułowanymi wcześniej obszarami problemów.

1. Lokale - lokale inne niż w galeriach i w okolicy, gastronomia, nowe usługi, sztuka.
2. Socjalne - wydarzenia, kultura, integracja, młodzież.
3. Wygląd - sztuka, stylizacja historyczna, dobre reklamy.
4. Infrastruktura - żywa zieleń, ekologia, rzeka, rewitalizacja.

Potrzeba jednocześnie współdziałania i koordynacji w realizacji projektów, testów i prototypów by zwiększyć zasięg promocji oraz osiągnąć efekt synergii. Można też korzystać z doświadczeń wielu projektów zrealizowanych w różnych miastach świata. Godne uwagi projekty powstały także w Polsce

BB Design Lab
Doświadczenie z kilku miesięcy pracy nad Projektem 11.11. uczy, że proces projektowania zmian, a potem ich realizacji, może trwać często dłużej niż rok. Wynika to zarówno z ilości pojawiających się uwarunkowań, jak i z potrzeby, by stosowane działania miały harmonijny charakter. Potrzeba też gromadzenia danych i wypracowanie metod dzielenia się nimi. Potrzeba wielu kontaktów i spotkań co wymaga zaplecza technicznego i personelu. Dla tych potrzeb Fundacja Ludzie-Innowacje-Design wyodrębniła strukturę działającą na zasadzie otwartego laboratorium projektowego z siedzibą w budynku fundacji. Przyjęto nazwę BB Design Lab. 

BB Design Lab to laboratorium wspólnego projektowania w przestrzeni miasta. Ma wspomagać i koordynować projekty, organizować spotkania i wystawy, komunikować i promować wydarzenia. Gromadzić bazę danych i zapewnić informację wszystkim zainteresowanym. Laboratorium jest otwarte na każdą
współpracę mającą na celu dobrostan społeczności

Dobre praktyki
Przykładem zapełniania pustych lokali jest targ w Brixton Village w Londynie. W 2009 r. większość lokali była tam pusta, właściciel planował w związku z tym zlikwidować połowę targu. Grupa Spacemakers została zaangażowana do współpracy przy ożywieniu i zapełnieniu targu. Ogłoszono konkurs na pomysły działalności w wolnych lokalach targowiska, nagrodą była możliwość realizacji
pomysłu w jednym z boksów bez konieczności płacenia czynszu przez trzy miesiące. Wybrano 30 pomysłów i po raz pierwszy od ponad 30 lat wszystkie lokale na targu były wynajęte. Organizowano też regularne wydarzenia by zwiększyć ilość odwiedzających, a także 1 podtrzymać zaangażowanie lokalnej społeczności (il. 1, 2).

W odpowiedzi na ograniczoną ilość zieleni w różnych miejscach pojawiają się parki kieszonkowe – małe zielone wyspy w miastach. Ideą jest tu zagospodarowanie przestrzeni takich jak podwórka, czy puste działki miejskie na zadbaną przestrzeń zieloną, a celem zapewnienie roślinności, która poprawi jakość powietrza i samopoczucie mieszkańców i pracowników z okolicy. W polskich miastach robią się one coraz bardziej popularne, ze względu na swój mały rozmiar i dostępność miejsc gdzie mogą powstać. Przykładem może być Ogród Literacki na krakowskiej Krowodrzy, który zagospodarował stare podwórko między blokami, zrealizowany w ramach ogólnomiejskiego projektu Ogrody Krakowian (il. 3)

W Norymberdze jeden czynnik zmienił oblicze pewnych sąsiedztw. Powstała linia metra U1 tchnęła nowe życie w osiedla przy niej położone. Projektanci z Urban Lab Norymberga zauważyli potencjał i zorganizowali projekt Quartier U1. Celem była aktywizacja mieszkańców „dzielnicy” i przejęcie kontroli nad przestrzenią. W ramach projektu mieszkańcy wraz z Urban Labem zrealizowali inicjatywy takie jak: urban gardening i sadzenie roślin jadalnych, wspólne narzędzia ogrodnicze, miejsca gier, uliczne galerie, skatepark, szkołę w ogrodzie, powstał przewodnik jak zwiedzać Norymbergę bez wydawania pieniędzy, kuchnia społeczna, a także konferencja na temat rozwoju miast. Projekt został przyjęty z entuzjazmem przez mieszkańców „dzielnicy U1” i brali oni udział we wszystkich aktywnościach (il. 4, 5).

Instalacją zachęcającą przechodniów do interakcji z przestrzenią, ale też z innymi osobami była Mouse Light Fun zrealizowana przez studio +ing przy okazji Święta Latarni na Tajwanie w 2020 r. Cienie przechodniów zmieniały się w cienie myszek, zachęcając ich do zabawy z własnym cieniem (il. 6).

W temacie zadbania o estetykę przestrzeni miejskiej i zlikwidowania chaosu stylistycznego i informacyjnego w ostatnim czasie może pochwalić się Kraków, który wdrożył uchwałę krajobrazową. Banery i reklamy mają albo być stonowane i minimalistyczne, albo zniknąć całkowicie. Dzięki temu po raz pierwszy od bardzo dawna można zobaczyć fasady niektórych budynków takich jak Hotel Forum czy budynek Muzeum Narodowego (il. 7).

Dobrze zaprojektowane wnętrza lokali wraz z witrynami są nagradzane w konkursie Red Dot w kategorii Spatial & Retail Design. Projekty te mogą stanowić inspirację dla nowych, estetycznie stonowanych, a przy tym wciąż zachęcających lokali przy ul. 11 Listopada. Prezenujemy kilka: Small Glass Seul, Korea Południowa autorstwa Urbanplay (il. 8), Hotel Thé Stay na lotnisku Taiwan Taoyuan autorstwa Cheng Pu Interior Design (il. 9), Bethoven 4 Haus Bonn w Niemczech autorstwa Büro Müller-Rieger GmbH (il. 10)