Design jako najlepsza odpowiedź na sytuacje kryzysowe 2
Inflacja, kryzys energetyczny, zaburzenie globalnych łańcuchów dostaw i zmiany klimatyczne to tylko niektóre z czynników, które w najbliższej przyszłości będą negatywnie wpływać na funkcjonowanie przedsiębiorstw i całego społeczeństwa. W wielu aspektach życia potrzebujemy zmian w kierunku zrównoważonego modelu korzystania ze środowiska, a zwłaszcza ograniczenia zapotrzebowania na energię, której ceny gwałtownie rosną. Pogarszające się warunki prowadzenia działalności gospodarczej i zmniejszający się rynek będą wywierać również coraz większą presję na przedsiębiorstwa, zmuszając je do przedefiniowania czynników kształtujących ich przewagę konkurencyjną. Wzornictwo przemysłowe jest relatywnie tanim sposobem budowania tego typu przewagi. Włączenie projektanta już na etapie tworzenia koncepcji nowego produktu daje szansę na lepsze dopasowanie do potrzeb nabywców i możliwości produkcyjnych firmy. Projektant dysponujący wiedzą o najnowszych, dostępnych materiałach, we współpracy z inżynierami będzie w stanie obniżyć koszty produkcji poprzez właściwy ich dobór. Kreatywny projektant pozwala na zredukowanie kosztów produkcji poprzez ograniczenie pracochłonności całego procesu wytwarzania, jak i jego materiałochłonności. Każdy kryzys wymaga głębokiej refleksji nad przyszłością funkcjonowania przedsiębiorstwa jak i całego społeczeństwa. Jest to więc najlepszy czas, aby design znalazł należne mu miejsce w myśleniu o ich rozwoju.
Design jako działanie kreatywne, obejmujące projektowanie dóbr i usług, prowadzi do tworzenia wartości dodanej z perspektywy klienta, firmy oraz w wymiarze całego kraju jego powstawania, a nawet w wymiarze globalnym dotyczącym mniejszego obciążenia środowiska naturalnego. Wartość dodana designu z perspektywy klienta obejmuje między innymi możliwość demonstrowania otoczeniu za jego pomocą własnych gustów lub statusu społecznego oraz korzyści wynikające z walorów o charakterze funkcjonalno- ergonomicznym. Wzornictwo przemysłowe tworzy wartość dodaną dla użytkownika również poprzez odczucia o charakterze estetycznym jak i emocjonalnym, za które gotowy jest płacić. Firmy, dzięki designowi, poza zwiększeniem atrakcyjności ich produktów i usług dla konsumentów, mogą minimalizować koszty i optymalizować procesy wytwarzania. Częstość wykorzystywania usług projektantów i jego poziom mają pozytywny wpływ na kulturę kraju, w którym są stosowane oraz na wizerunek danego państwa, a w efekcie na konkurencyjność jego gospodarki.
Design posiada również aspekt kulturotwórczy, który wynika z istniejących związków pomiędzy sztuką a procesem projektowania, posiadającym wymiar kreatywny. W przypadku designu, inaczej niż przy jednostkowych dziełach sztuki, mamy do czynienia nie z ich reprodukcjami, lecz z przedmiotami funkcjonującymi na prawach oryginału (mimo że tworzonymi w sposób seryjny). Dobrej jakości design przyczynia się do popularyzowania wzorców estetycznych i wartości związanych z wysoką kulturą. W niektórych przypadkach, firmy, poprzez limitowanie wielkości produkcji, przy jednoczesnym numerowaniu i sygnowaniu poszczególnych wyrobów, mogą sprzedawać je po znacznie wyższej cenie niż konkurencja. Uzyskanie prestiżowego wyróżnienia lub nagrody w zakresie projektowania wpływa na wzrost wartości sprzedawanych produktów, w niektórych przypadkach w znaczącym stopniu. Wymienić można tu na przykład konkursy na poziomie krajowym, jak Dobry Wzór, organizowany od 1993 r. przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie, czy też międzynarodowym, jak w przypadku nagrody Red Dot przyznawanej przez Instytut o tej samej nazwie w Essen.
Produkty firm funkcjonujących w krajach o uznanej jakości wzornictwa przemysłowego otrzymują związaną z tym premię w postaci wyższej oceny wytwarzanych dóbr (np. z państw skandynawskich). Ważnym obszarem tworzenia wartości dodanej przez design w wymiarze krajowym jest osiągana za jego pośrednictwem ochrona środowiska przyrodniczego. Wynika ona nie tylko z projektowania ukierunkowanego na minimalizację wykorzystania materiałów w procesie produkcji, ale również uwzględniania na etapie fazy koncepcyjnej możliwości i kosztów przyszłej utylizacji. Na rys. 1 (na stronie tytułowej) przedstawione zostały obszary tworzenia wartości dodanej przez design.
Fakt, iż coraz więcej konsumentów przywiązuje istotną wagę do ekologicznego wymiaru nabywanych produktów, stwarza szansę na osiągnięcie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwom, które wpisują się w tego typu oczekiwania. Projektanci, poszukując ekologicznych opakowań i materiałów, mogą wspierać również proces przyszłego recyklingu poprzez uwzględnienie możliwości łatwego oddzielania od siebie różnego typu materiałów. Ekologiczne opakowanie zwiększa szanse sprzedaży produktu i jednocześnie pozytywnie wpływa na ograniczenie niekorzystnych zmian klimatu. Nawet brak opakowania, jak w przypadku tzw. suchych szamponów, może stanowić dla świadomych konsumentów argument za wyborem danego produktu. Ograniczenie negatywnego wpływu konsumpcji na środowisko naturalne jest czymś, za co konsumenci są gotowi płacić. Świadczy o tym na przykład rosnąca popularność szczoteczek do zębów, w których plastik zastąpiony został drewnem bambusa. Rosnące ceny energii będą promowały tych, którzy są w stanie zachować jakość przy niższej energochłonności procesu produkcji. Projektanci wyznaczający trendy w zakresie postrzegania przez konsumentów atrakcyjności poszczególnych grup produktów mają duże możliwości kształtowania gustów jak i wrażliwości na konsekwencje dokonywanych wyborów. W połączeniu z przemyślaną polityką na poziomie Unii Europejskiej, dotyczącą ograniczania zanieczyszczenia środowiska naturalnego, może to prowadzić do realnych efektów w tym zakresie. Przykładem tego typu działań, stanowiących odpowiedź na ograniczenia wykorzystywania plastiku do produktów jednorazowych są działania projektowe mające doprowadzić do znalezienia nowych, alternatywnych wyrobów lub nawet materiałów. W tym kontekście wymienić można cały system wielorazowych, kaucjonowanych kubków do kawy, które można wykorzystywać w sieci punktów uczestniczących w programie, czy jednorazowe naczynia wykonane z otrębów zbożowych. Przykładem tego typu sukcesu gospodarczego może być wykorzystanie przez firmę Biotrem technologii wytwarzania biodegradowalnych naczyń i sztućców jednorazowego użytku z otrąb pszennych.
Badania, które od lat prowadzę w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie w zakresie. gospodarczego znaczenia designu jednoznacznie pokazują jego wartość z punktu widzenia zarządzania przedsiębiorstwami i całego społeczeństwa. Firmy, które zatrudniają projektantów lub współpracują z biurami projektowymi, mają lepsze wyniki finansowe, wyższe udziały eksportu, a ich produkty są chętniej wybierane niż firm, które nie przywiązują wagi do profesjonalnego projektowania. Z obecności projektanta w firmie, poza wzrostem zysków, korzyści odnosimy również my, jako konsumenci. Konkursy, takie jak Projekt Arting, podejmujące problematykę projektowania zrównoważonego, stwarzają nie tylko szansę na opracowanie nowych proekologicznych rozwiązań, ale także stanowią doskonałą okazję dla biznesu do nawiązania współpracy z kreatywnymi projektantami. Wystawy nagrodzonych projektów powinny się stać
inspiracją dla potencjalnych użytkowników, ale przede wszystkim dla menedżerów firm.
Design powinien być również stale obecny w przestrzeni publicznej. Bielsko-Biała z własnym, dobrym systemem identyfikacji graficznej i szeregiem działań wspierających i promujących design, staje się istotnym punktem na mapie polskiego wzornictwa. Potrzebujemy szeregu projektów, które staną się odpowiedzią na zachodzące zmiany klimatyczne, konieczność oszczędzania energii, niedobory wody, czy poszanowania środowiska naturalnego i żyjących dziko zwierząt w przestrzeni miejskiej. Design może i powinien zwiększać komfort życia w mieście. Trzymajmy kciuki, aby ulica 11 Listopada w Bielsku-Białej, dzięki dobremu wykorzystania designu, stała się wizytówką miasta, stymulującą jego kreatywny charakter i wizerunek.
Dr hab. Łukasz Mamica
prof.. UEK, Kierownik Katedry Gospodarki Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Koordynator obszaru badawczego Industrial Policy and Development w międzynarodowym stowarzyszeniu ekonomistów European Association for Evolutionary Political Economy (EAEPE). Redaktor tematyczny Kwartalnika Zarządzanie Publiczne w obszarze ekonomii. Od 2005 r. redaktor naczelny kwartalnika Innowacyjny Start. Prowadzi badania z zakresu ekonomicznego znaczenia designu, polityki przemysłowej i energetycznej, innowacyjności przedsiębiorstw i kreatywności. Autor koncepcji kokreatywnego uniwersytetu. Więcej informacji znajduje się na stronie internetowej https://mamica.uek.krakow.pl/.